Skip to main content

Manok, manok, manok…

NAIKUMPISAL ng pumanaw na pintor-eskultor Inday Cadapan ang kanyang. taka’t mangha. Mabilis daw ang pagbulas ng kanyang apong dalaginding-- pati mga kaedad nito na kahit hindi pa man namumuro sa pagsalunga sa edad ‘Daisy’ meron nang buwanang ‘dalaw’. Peligro nang mabuntis.

Kahit edad-11 lang ang bata, parang hinihipan ng kung anong hangin ang katawan. Maaga ang paglapad ng balakang. Maumbok na ang hugis ng tumbong—parang makatas na tapyas ng marka demonyo na bilog ang mundo. Kambal na murang milon ang tindig ng dibdib—sabihin pang higit na katakam-takam ang kabataan ngayon kaysa noon.

May bakas ng pagtutol at pangamba si Inday sa mga namamalas na pagbulas. Ganito ring panahon nitong 2003 nang magkausap kami sa kanyang atelier-workshop sa Antipolo. Lampas na siya sa edad-60 noon. Naipihit niya ang kanyang sipag at sigasig sa sining sa mga gawaing pangkabuhayan at kaalaman na maisasalin sa mga pamayanan.

Anupa’t humahalimuyak ang hinahalukay na gata’t malagkit sa kawa sa isang sulok ng atelier. Kapiling na nakahanay sa isang panig ang mga sisidlang tuong ng inimbak na sabaw-niyog—nagsisimula nang umasim at maging suka. Konting puhunang salapi lang daw ang kailangan doon. Pero may isusukling kita kahit paano kapag binuhusan ng sigasig.

Hindi ko mabanggit: Sana’y naisasalin din sa mga hikahos ang sikap at sigasig.

Kung ilang taon din na kahalubilo si Inday ng mga kampon ng sining ng pagpinta. Matagal na panahon na naging bahagi siya ng Saturday Group na madalas magdaos ng nude sketching sessions— nahasa ang kanyang pangmalas sa samut-saring sukat sa hubog-hubad na anyo ng babae bago isalampak bilang kalipunang daloy ng guhit, kulay at ani-anino sa papel at lona.

Pero iba ang tubo ng tao sa panahong iyon. Iba rin ang nakagawian sa pagkain at kung anu-anong isinasalin sa katawa’t kaisipan. Kaya siguro mas marami ang hubog na balingkinitan, kawayan at patpatin.

Saka hindi mainam ang mabilis na pagbulas sa katawan—‘yung tinatawag na rapid physical maturation. May katumbas na tayutay ang ganoon sa English—easy going to seed. Ibig sabihin: nakahanda na agad ang katawan para magsalin ng panibagong lahi. Kapag mabilis mahinog, mabilis din na mabulok.

‘Kako’y nakasumpong ako ng isang uri ng gabi na ganoon ang pagsibol—ni hindi na bubukol ang ugat at mag-iimbak ng arina para may pakinabang kahit na pansigang. Bubulas lang agad ang puno, hahambalang sa kung saan-saan ang ugat na susulputan agad ng bagong puno. Magkukuto’t tutusak lang sa mga mumunting puno ng gabi ang paligid ng mabulas na puno—na hindi naman ubrang sangkap ni tangkay o dahon sa putaheng laing, pinangat, o tinuktok.

Iba ‘kako ang tinahak naming panahon. Nakamulatan sa hapag-kainan ang kanin at isda—karaniwang mula sa tubig-alat at tabsing. Ni hindi pa rin malawakan ang paglago ng pangisdaan sa tubig-tabang. Ni hindi masinsinan ang pagpapataba at pagpaparami ng mga alagang isda para maisalang agad sa pamilihan.

Ang totoo’y higit na naging abot-kaya ng bulsa ng balana ang, halimbawa’y manok. Binusog sa sandamakmak na growth-booster hormones, nanggigitata ang laman sa santalaksang antibiotics para sa mabilisang produksiyon— walang tatlong buwan ay dumalaga o katyaw na maisasalang sa putahe ang dating munting sisiw. Halos iglap o instant ang pagpapalaki.

Anumang kakatwang sangkap ang bumusarga sa manok, tiyak na sasalin din sa kakain. Growth booster hormones. Antibiotics. Samut-saring kung anu-ano.

Tinukoy kong mabilis magpaumbok ng tumbong ang karneng manok ngayon.

Napatingin sa malayo ang kaibigang pintor-eskultor. Inaaninaw marahil ang nakalipas na mga araw.






Comments

Popular posts from this blog

Every single cell of my body's happy

I got this one from Carmelite Sisters from whose school three of my kids were graduated from. They have this snatch of a song that packs a fusion metal and liebeslaud beat and whose lyrics go like this: "Every single cell of my body is happy. Every single cell of my body is well. I thank you, Lord. I feel so good. Every single cell of my body is well." Biology-sharp nerds would readily agree with me in this digression... Over their lifetimes, cells are assaulted by a host of biological insults and injuries. The cells go through such ordeals as infection, trauma, extremes of temperature, exposure to toxins in the environment, and damage from metabolic processes-- this last item is often self-inflicted and includes a merry motley medley of smoking a deck a day of Philip Morris menthols, drinking currant-flavored vodka or suds, overindulgence in red meat or the choicest fat-marbled cuts of poultry and such carcass. When the damage gets to a certain point, cells self-de

ALAMAT NG TAHONG

SAKBIBI ng agam-agam sa kalagayan ng butihing kabiyak-- at kabiyakan, opo-- na nakaratay sa karamdaman, ang pumalaot na mangingisda ay napagawi sa paanan ng dambuhalang Waczim-- isang bathala na nagkakaloob sa sinuman anumang ibulwak ng bibig mula sa bukal ng dibdib. Pangangailangan sa salapi na pambili ng gamot ng kapilas-pusong maysakit ang nakasaklot sa puso ng matandang mangingisda. 'Di kaginsa-ginsa'y bumundol ang kanyang bangka sa paanan ng Waczim. Kagy at umigkas ang katagang kimkim noon sa kanyang dibdib: "Salapi!" Bumuhos ng salapi-- mga butil at gilit ng ginto-- mula papawirin. At halos umapaw sa ginto ang bangka ng nagulantang na mangingisda, walang pagsidlan ang galak, at walang humpay ang pasasalamat sa mga bathala. Nanumbalik ang kalusugan ng kabiyak ng mangingisda. At lumago ang kabuhayan, naging mariwasa ang magkapilas-puso na dating maralita. Nilasing ng kanyang mga dating kalapit-bahay ang mangingisda-- na hindi ikina

Cal y canto con camote

FENG shui (literally, wind water flow) lore has it root crops embody a hidden store of treasures. Say, a local food conglomerate needs yearly 35,000 metric tons of cassava for livestock feed-- the available local supply falls short of 13,000 tons. Cassava granules sell for around P9 a kilo. Demand for the same root crop to be used in liquor manufacturing is hitting above the roof. Why, raising cassava is a no-brainer task— this is one tough crop that can grow in the most hostile patches of earth, providing sustenance for ages to dwellers in sub-Saharan parts of Africa. While the hardy cassava is nearly pure starch, the lowly sweet potato or kamote is considered by nutritionists as a super food, the most nutritious of all vegetables— kamote levels of Vitamin A are “off the charts, rich in antioxidants and anti-inflammatory properties.” A fist-sized kamote can supply a day’s dose of glucose to fuel the brain, muscles, and organs, so they claim. Count the country lucky